रस्ते, बसस्थानके, रेल्वे स्थानके, उद्याने आणि इतर सार्वजनिक ठिकाणे सर्वांना प्रवेश आणि आनंद देण्यासाठी असली पाहिजेत. तरीही अनेक महिलांसाठी ती छळाची ठिकाणे आहेत. दररोज महिलांना त्यांच्या मुक्त हालचाली आणि वैयक्तिक प्रतिष्ठेच्या मूलभूत अधिकारावर पद्धतशीर हल्ल्याचा सामना करावा लागतो.

समस्या:

सीमा रस्त्यावरून चालत असताना, काही पुरूष तिच्या चेहऱ्यावर आणि शरीरयष्टीवर टीका करतात - 'अरे, काय आकृती आहे!' 'हे ३२ आहे की ३६!' घुसखोरीबद्दल नाराज होऊन ती पुढे जात राहते. मग त्या कमेंट्स वाईट होतात 'तू कुत्री!' सुधा बसच्या रांगेत उभी आहे. अचानक तिला तिच्या छातीवर हाताने पकडल्याचे जाणवते. ती आजूबाजूला पाहते पण हे कोणी केले हे तिला कळत नाही. तिला असे वाटते की तिला त्रास होतो आणि ती काहीही बोलू शकत नाही. कविताला कामावरून घरी जाताना एक पुरूष तिच्या मागे येत असल्याचे दिसते. तो बराच अंतरावर राहतो पण दिवसेंदिवस तिथेच असतो. एके दिवशी तो जवळ येतो आणि ओरडतो. ती घाबरते आणि त्याला टाळण्यासाठी तिचा मार्ग आणि प्रवासाचा वेळ बदलते. सार्वजनिक ठिकाणी लैंगिक छळ करणे हे अवांछित, लैंगिक स्वरूपाचे अनैच्छिक वर्तन आहे ज्यामध्ये टक लावून पाहणे, हावभाव करणे, स्पर्श करणे, टिप्पण्या देणे, मागे जाणे यांचा समावेश आहे. ही मोठी समस्या वाटत नाही, परंतु त्या खूप अस्वस्थ करू शकतात. यामुळे महिलांना लाज वाटते, अपमानित किंवा घाबरल्यासारखे वाटते.

सार्वजनिक ठिकाणी होणाऱ्या लैंगिक छळाशी संबंधित गैरसमज:

विशिष्ट प्रकारचे कपडे परिधान केल्याने लैंगिक छळ होतो

ही एक मिथक आहे. जगभरात केलेल्या अनेक अभ्यासांवरून असे दिसून आले आहे की सर्व वयोगटातील आणि सर्व प्रकारचे कपडे परिधान करणाऱ्या महिला छळाचा बळी पडतात. NIPPCID ने दिल्ली पोलिसांसाठी केलेल्या अभ्यासात असे दिसून आले आहे की सर्वेक्षणात सहभागी असलेल्या ८२% महिलांनी छळाच्या वेळी दररोजचे, उत्तेजक नसलेले कपडे (सलवार कमीज, ट्राउजर - टॉप, साडी) घातले होते.

छळ फक्त काही प्रकारच्या लोकांकडूनच केला जातो का?

ही एक सामान्य धारणा आहे. हा मुद्दा एखाद्याच्या वर्गाचा नाही तर एखाद्याच्या मानसिकतेचा आहे, ज्यामुळे महिलांना सोपे लक्ष्य मानले जाते आणि त्यांना त्रास दिला जातो.

लैंगिक छळाला कसे सामोरे जावे:

यावर उपाय म्हणून एकच रणनीती आखणे शक्य नाही. संदर्भानुसार वेळीच निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे. मोठ्याने आणि स्पष्टपणे 'नाही' म्हणायला शिका. एक सामान्य वाक्य तयार करा (जसे की 'माझ्याकडे पाहणे थांबवा') आणि ते स्वतःला म्हणण्याचा सराव करा जोपर्यंत ते प्रतिक्षेपात बदलत नाही. जर तुम्हाला त्रास दिला जात असेल, तर सार्वजनिक ठिकाणी वापरण्यास आत्मविश्वास वाटेपर्यंत ते पुन्हा पुन्हा सांगा. स्वतःवर विश्वास ठेवण्यास शिका. तुमच्यावर आरोप करणाऱ्या लोकांकडे सरळ पहा आणि प्रतिसादात स्पष्ट आणि शांतपणे बोला. इतरांना दाखवा की तुम्हाला तुमचे हक्क आणि जागा माहित आहेत.

जर तुम्ही बसमध्ये असाल तर चालक आणि वाहक यांच्याशी तक्रारीसाठी संपर्क साधता येईल. कायद्यानुसार त्यांनी पीडितेला जवळच्या पोलिस ठाण्यात घेऊन मदत करावी.

सेफ्टी पिन सोबत बाळगणे आणि स्वसंरक्षणाचे तंत्र शिकणे उपयुक्त ठरू शकते. जर तुम्हाला नियमितपणे त्रास दिला जात असेल तर तुम्ही तुमच्या पालकांना/मित्रांना ते सांगणे चांगले. ते उपचारात्मक आणि सहाय्यक ठरू शकते. अनेक महिलांना या समस्येचा सामना करावा लागतो आणि तुम्ही काय अनुभवत आहात हे त्यांना समजते.

छळ थांबवण्यासाठी पुरुष काय करू शकतात

• ते स्वतः करू नका. समस्येबद्दल जाणून घ्या जेणेकरून तुम्ही इतरांना काय त्रास देऊ शकते याबद्दल अधिक संवेदनशील व्हाल.

• छळ करणाऱ्या पुरुषांच्या गटांना सहकार्य करू नका. छळ थांबवण्यासाठी किंवा विरोध करण्यासाठी कृती करा. छळ थांबवण्यासाठी सहकार्य करू नका. सामील होण्यास नकार द्या.

• योग्य प्रसंगी, लैंगिक छळाबद्दलचे मुद्दे उपस्थित करा.

• तुमचा विरोध जोरदारपणे दाखवा.

• जर तुम्हाला अशी परिस्थिती दिसली जिथे एखाद्या महिलेचा छळ होत आहे, तर तुम्ही तिला मदत करू शकता.

• जर कोणी तिला त्रास देत असेल, तर तुम्ही जवळ जाऊन विचारू शकता, 'तुम्हाला कोणी त्रास देत आहे का?' जर गर्दीतील एखादी महिला पंजे मारल्याबद्दल ओरडत असेल, तर तुम्ही गर्दीला पाठिंबा देणारी टिप्पणी देऊ शकता, जसे की 'ज्यानेही हे केले, ते स्वागतार्ह नाही.'

फसवणूक करणाऱ्या पतीची चिन्हे

तुमचा जोडीदार फसवणूक करत आहे की नाही हे ओळखण्याचा सर्वात सामान्य मार्ग म्हणजे त्याच्या दैनंदिन दिनचर्येत आणि वागण्यात बदल पाहणे. जर तुमच्या जोडीदाराचे प्रेमसंबंध असतील तर तो वेगळ्या पद्धतीने वागू लागेल अशी शक्यता असते. कारण जेव्हा गोष्टी नियमित आणि सामान्य असतात तेव्हा आपण सर्वजण काही विशिष्ट दिनचर्यांमध्ये जुळवून घेतो, म्हणून हे स्वाभाविक आहे की जर आपल्या आयुष्यात काही बदल झाले तर गोष्टी चुकतात आणि आपण गोष्टी वेगळ्या पद्धतीने करू लागतो. तुमच्या पतीच्या दिनचर्येतील हे बदल हे एक संकेत असू शकतात की तो दुसऱ्या कोणाला तरी पाहत आहे परंतु ते सहजपणे चुकू शकतात.

तुम्हाला खालीलपैकी काही आढळले आहे का?

• तो तुमच्यावर किंवा मुलांवर रागावला आहे का?

• तो आधी तुमच्यासोबत घरी राहून आनंदी असायचा, तर आता त्याला जास्त बाहेर राहायचे आहे का?

• तो रात्री उशिरापर्यंत जागे राहतो का? तुम्ही झोपल्यानंतर तो तिला फोन, एसएमएस किंवा ईमेल करू शकेल किंवा तो झोपण्यापूर्वी तुम्ही झोपला असाल या आशेने असे असू शकते.

• संशयास्पद मोबाईल फोन वर्तन - तो त्याच्या मोबाईलवर ताबा मिळवू लागला आहे का? तुम्ही जवळपास असताना तो तो जवळ ठेवतो का? फसवणूक करणारे पुरुष इतर महिलांशी संवाद साधण्यासाठी त्यांचा मोबाईल फोन वापरतात. जर ते पूर्णपणे मूर्ख नसतील आणि त्यांच्या घरचा फोन नंबर वापरत असतील तर. तो सतत त्याचे कॉल लॉग आणि मेसेजेस मिटवत आहे का ते पहा.

• तो फोन उचलण्याचा आग्रह धरतो का आणि तुम्ही जवळ असाल तर कोडेड पद्धतीने बोलतो का किंवा तुमच्या उपस्थितीमुळे त्याला अस्वस्थ वाटते का?

• तो त्याच्या पाकीट, कॅलेंडर किंवा ब्रीफकेसबद्दल अधिक पझेसिव्ह झाला आहे का?

• तो घरात तुम्हाला टाळू लागला आहे का? तो तुमच्या डोळ्यात सरळ पाहत नाही का?

• तो जास्त वेळ आणि वारंवार फिरायला जातो का?

• आता वाद घालण्याची गरज नाही - वाद झाल्यावर तो नम्र झाला आहे का? फसवणूक करताना पुरुषांना संघर्ष आवडत नाही, ते कोणत्याही प्रकारचा तीव्र संघर्ष टाळण्यासाठी जे काही करावे लागेल ते करतील.

• त्याला ज्या गोष्टींमध्ये पूर्वी रस होता, उदाहरणार्थ एखादा खेळ किंवा एखादा विशिष्ट छंद, त्यातला रस कमी झाला आहे का?

• अचानक तो अशा जुन्या मित्रांसोबत भेटण्याबद्दल बोलू लागला आहे ज्यांना त्याने वर्षानुवर्षे पाहिले नाही आणि ज्यांच्याबद्दल त्याने तुमच्याशी कधीही बोलले नाही?

• तुम्हाला अचानक लक्षात आले का की तो महिलांचे कपडे, परफ्यूम किंवा दागिन्यांबद्दल अधिक जाणकार झाला आहे? जर असेल तर तो दुसऱ्या महिलेसाठी भेटवस्तू खरेदी करत असेल.

• त्याला अशा गोष्टीत रस वाटू लागला आहे का ज्याची त्याला पूर्वी कधीच काळजी नव्हती हे तुम्हाला माहिती आहे?

• त्याने त्याचे कपडे असेच पडून ठेवणे थांबवले आहे का किंवा स्वतःचे कपडे धुण्यास सुरुवात केली आहे का, कदाचित त्यावर वास किंवा खुणा दिसत असल्याने?

• तो तुम्हाला आजकाल पालकांना किंवा मित्रांना भेटायला एकटे जाण्यास प्रोत्साहित करू लागला आहे का?

• तो इतक्या वारंवारतेने विस्तारित सेमिनार/अधिकृत/व्यवसायिक सहलींना जाऊ लागला आहे का किंवा अशा टूरवर जाऊ लागला आहे का जिथे तो कधीही गेला नव्हता आणि पूर्वी जात नव्हता?

• त्याला ऑफिसमध्ये करायला विसरलेल्या गोष्टी आठवल्या का आणि त्याला अचानक काही वेळेला निघायचे आहे का?

• तो कधीकधी लग्नाची अंगठी घालायला विसरतो का?

• तो तुमच्या किंवा मुलांच्या वस्तू कार/बाईकमधून काढून टाकण्याचा विचार करतो का?

• त्याने त्याच्या गाडीत किंवा ऑफिसमध्ये रात्रीची बॅग ठेवण्यास सुरुवात केली आहे का, कदाचित व्यायामासाठी?

अधूनमधून फसवणूक करणाऱ्या पतीच्या या लक्षणांचा काही अर्थ नसतो, परंतु जर तुम्हाला त्यापैकी अनेक लक्षणे एकाच पद्धतीने दिसून आली तर तुम्ही त्यांना काहीतरी चूक होत असल्याची चेतावणी देणारी चिन्हे म्हणून घेतले पाहिजे. तुमचे लग्न वाचवण्यासाठी तुम्ही सुधारात्मक पावले उचलली पाहिजेत.

जर तुम्हाला घरगुती हिंसाचाराचा सामना करावा लागत असेल तर

घराच्या चार भिंतींच्या आत, महिलांवरील हिंसाचाराचे प्रमाण खूप जास्त आहे. घरगुती हिंसाचार मोठ्या प्रमाणात प्रचलित आहे, परंतु तो मोठ्या प्रमाणात अदृश्य राहिला आहे. आकडेवारीवरून असे दिसून येते की ४५% भारतीय महिलांना त्यांच्या पतींनी मारहाण केली आहे, मारहाण केली आहे. (ICRW २००२).३२% महिलांनी त्यांच्या गर्भवती पत्नींविरुद्ध हिंसाचार केला आहे. भारतात दर ६० मिनिटांनी एका महिलेचा घरगुती हिंसाचारामुळे मृत्यू होतो. महिला हिंसाचार स्वीकारतात कारण सामाजिक नियम त्यांना मान्यता देतात. त्याच वेळी, सांस्कृतिक परिस्थिती आणि आर्थिक अवलंबित्व बहुसंख्य महिलांना त्यांचे वैवाहिक घर सोडण्यास प्रतिबंध करते. घरगुती हिंसाचार रोखण्यासाठी फौजदारी कायदा असला तरी, अलिकडच्या काळात 'घरगुती हिंसाचारापासून महिलांचे संरक्षण' हा कायदा महिलांना मदत, भरपाई आणि आधार प्रदान करण्याच्या उद्देशाने आहे.

तुमचा पती किंवा जोडीदार तुमच्या किंवा तुमच्या मुलाविरुद्ध खालीलपैकी कोणतेही हिंसाचार करतो:

• शाब्दिक आणि भावनिक हिंसाचार.

• अपमान - आकर्षक नाही, हुशार नाही, त्याचा/त्याच्या पालकांचा आदर करत नाही.

• तुमच्या पालकांवर आरोप करणे/अपमान करणे

• नाव - कॉलिंग.

• तुमच्या चारित्र्यावरील किंवा वर्तनावरील आरोप इ.

• मुलगा नसल्याबद्दल अपमान.

• हुंडा न आणल्याबद्दल अपमान इ.

• तुम्हाला किंवा तुमच्या ताब्यात असलेल्या मुलाला शाळा, महाविद्यालय किंवा इतर कोणत्याही शैक्षणिक संस्थांमध्ये जाण्यापासून रोखणे.

• तुम्हाला नोकरी घेण्यापासून रोखणे.

• तुम्हाला नोकरी सोडण्यास भाग पाडणे.

• तुम्हाला किंवा तुमच्या ताब्यात असलेल्या मुलाला घराबाहेर पडण्यापासून रोखणे.

• सामान्य घटनांमध्ये तुम्हाला कोणत्याही व्यक्तीला भेटण्यापासून रोखणे.

• आत्महत्या करण्याची धमकी.

आर्थिक हिंसाचार

• तुमचा किंवा तुमच्या मुलांचा सांभाळ करण्यासाठी पैसे देत नाही.

• तुमच्यासाठी किंवा तुमच्या मुलांसाठी अन्न, कपडे, औषधे इत्यादी पुरवत नाही.

• तुम्हाला तुमचा रोजगार चालू ठेवण्यापासून रोखत आहे.

• तुम्हाला नोकरी स्वीकारू न देणे इ.

• तुमच्या पगारातून, मजुरीतून तुमचे उत्पन्न काढून घेणे.

• तुमचा पगार, वेतन इत्यादी वापरू न देणे.

• तुम्ही ज्या घरात राहता त्या घरातून तुम्हाला जबरदस्तीने बाहेर काढणे.

• घराच्या कोणत्याही भागात प्रवेश करण्यापासून किंवा वापरण्यापासून तुम्हाला रोखणे.

• कपडे, वस्तू किंवा सामान्य घरगुती वापराच्या वस्तू वापरण्यास परवानगी न देणे.

• भाड्याच्या घरात राहिल्यास भाडे न देणे इ.

शारीरिक हिंसा

• थप्पड मारणे.

• मारहाण.

• मारणे.

• चावणे.

• लाथ मारणे.

• बुक्का मारणे.

• ढकलणे.

• धक्का मारणे.

• शारीरिक वेदना किंवा दुखापतीचा इतर कोणत्याही प्रकारे वापर करणे.

लैंगिक हिंसा

• जबरदस्तीने लैंगिक संबंध ठेवले.

• तुम्हाला पोर्नोग्राफी किंवा इतर कोणतेही अश्लील चित्र किंवा साहित्य पाहण्यास भाग पाडले.

• गैरवापर करण्यासाठी लैंगिक स्वरूपाचे कोणतेही कृत्य तुम्हाला अपमानित करते किंवा मानहानी करते, किंवा जे अन्यथा तुमच्या प्रतिष्ठेचे उल्लंघन करते किंवा इतर कोणतेही अवांछित वर्तन किंवा लैंगिक स्वरूपाचे असते.

• सरकारने अलिकडेच घरगुती हिंसाचार कायदा लागू केला आहे हे लक्षात ठेवा.

घरगुती हिंसाचार कायद्याची ठळक वैशिष्ट्ये अशी आहेत:

• PWDVA मध्ये अशा सर्व महिलांचा समावेश आहे ज्या पुरुषासोबत घरगुती संबंधात आहेत किंवा आहेत ज्यात लिव्ह-इन रिलेशनशिप, द्विविवाह आणि फसव्या विवाहांचा समावेश आहे.

• या कायद्याने महिलांना सामायिक घरात राहण्याचा अधिकार दिला आहे.

• हिंसाचार थांबवण्यासाठी दंडाधिकारी तात्काळ संरक्षण आदेश देऊ शकतात.

• हे दोन्ही पक्षांना एकटे किंवा संयुक्तपणे समुपदेशन प्रदान करते.

• या कायद्यात असे नमूद केले आहे की ३ दिवसांच्या आत खटला नोंदवावा लागेल आणि ६० दिवसांच्या आत सर्व आवश्यक ती मदत द्यावी लागेल.

घरगुती हिंसाचाराची तक्रार कोणाकडे करावी?

• जवळचे पोलिस स्टेशन.

• संरक्षण अधिकारी (जिल्हा महिला आणि बाल कल्याण विभागाच्या प्रकल्प संचालक) तुमच्या स्थानिक संरक्षण अधिकाऱ्याशी संपर्क साधा.

• सेवा प्रदाता (राज्य सरकारने नियुक्त केलेला).

• दंडाधिकारी.

जर तुमच्याकडे निवारा नसेल तर

• निवारा साठी : निवारा गृहात आश्रय देण्यासाठी जवळचे संरक्षण कार्यालय किंवा सेवा प्रदाता.

• वैद्यकीय सुविधांसाठी : वैद्यकीय मदत पुरवण्यासाठी जवळचे संरक्षण कार्यालय किंवा सेवा प्रदाता.

• आदेश किंवा सवलत मिळवणे : दंडाधिकारी यांना अर्ज.

• भरपाई किंवा नुकसान भरपाईसाठी : सामायिक घरात राहण्याचा अधिकार.

• संरक्षण आदेश : घरगुती हिंसाचाराचे कोणतेही कृत्य करण्यास मनाई.

• मदत करणे किंवा प्रोत्साहन देणे नोकरीच्या ठिकाणी प्रवेश करणे किंवा ती एक मुलगी आहे, त्याची शाळा आहे. वैयक्तिक, तोंडी, लेखी, इलेक्ट्रॉनिक किंवा टेलिफोनिक संपर्कासह कोणत्याही स्वरूपात संवाद साधण्याचा प्रयत्न करणे.

कोणतीही मालमत्ता दूर करणे

• तिच्या किंवा एकट्या स्त्रीधनासह दोन्ही पक्षांनी संयुक्तपणे वापरलेले, धारण केलेले किंवा उपभोगलेले बँक लॉकर्स, बँक खाती चालवणे.

• तिच्या नातेवाईकांवर किंवा कोणत्याही व्यक्तीवर अवलंबून असलेल्यांवर हिंसाचार करणे.

• इतर कोणतीही कृती.

• निवास आदेश.

• आर्थिक दिलासा.

• कस्टडी ऑर्डर.

• भरपाईचे आदेश.

अधूनमधून फसवणूक करणाऱ्या पतीच्या या लक्षणांचा काही अर्थ नसतो, परंतु जर तुम्हाला त्यापैकी अनेक लक्षणे एकाच पद्धतीने दिसून आली तर तुम्ही त्यांना काहीतरी चूक होत असल्याची चेतावणी देणारी चिन्हे म्हणून घेतले पाहिजे. तुमचे लग्न वाचवण्यासाठी तुम्ही सुधारात्मक पावले उचलली पाहिजेत.

हुंड्याची प्रथा

भारतात, हुंडा प्रथा प्रत्येक समाजात प्रचलित आहे आणि विवाहात सहभागी असलेल्या लोकांच्या आणि आजूबाजूच्या लोकांच्या जीवनावर परिणाम करते.

जेव्हा एखाद्या राजघराण्यातील राजकन्यांचे लग्न होत असे, तेव्हा राजा मोठ्या आनंदाने आपल्या संपत्तीचा आणि राज्याचा काही भाग एका भव्य विवाह समारंभात आपल्या जावयांना देत असे. त्याचे मंत्री देखील या राजेशाही पद्धतीचे पालन शिष्टाचार म्हणून करत असत. सर्वसाधारणपणे, श्रीमंत आणि गरीब काहीही असो, जनता 'प्रतिष्ठा' राखण्यासाठी या दिखाऊ प्रथेचे पालन करत असे आणि अजूनही श्रीमंत समाजाच्या बरोबरीने ते स्वतःला उत्तम समजत असे.

तथापि, ही संशयास्पद विवाह परंपरा गरीब आणि दलित लोकांच्या घरात खोटा आदर निर्माण करण्यासाठी शिरली. तोपर्यंत मुलींना जन्म देण्याची आणि त्यांचे पालनपोषण करण्याची एक अपराधी भावना आधीच निर्माण झाली होती. तसेच, मुलींच्या जन्माच्या संख्येत वाढ झाल्याने भ्रष्ट व्यवस्थेला हातभार लागला. प्रत्येक घरात मुलांपेक्षा मुलींची संख्या जास्त असल्याने वडीलधाऱ्यांना त्यांच्या मुलींचे लग्न घाईघाईने करण्याची आणि स्पर्धेचे वातावरण निर्माण करण्याची भीती वाटू लागली.

हुंडा पद्धत अलिकडे इतकी लोकप्रिय झाली आहे की प्रत्येक वराला त्याच्या वस्तूंची संख्या, सोन्याचे वजन आणि मिळालेल्या पैशाचा अभिमान आणि दिखाऊपणा वाटू लागला.

मुलींच्या पालकांनीही त्यांच्या जावयांना अशा वस्तू भेटवस्तू दिल्याबद्दल सुटकेचा नि:श्वास सोडला. त्यांनी कर्जमुक्ती केली कारण त्यांच्या मुलींचा आदर केला जाईल आणि त्यांच्या सासरच्या लोकांकडून त्यांना सर्वोत्तम वागणूक दिली जाईल.

मुलींनाही त्यांच्या पालकांकडून खूप काही मिळवण्यात अभिमान वाटतो आणि त्या ज्या कुटुंबात प्रवेश करतात त्या कुटुंबातील त्यांच्या स्थानाबद्दल इतर मुलींपेक्षा त्यांचे भौतिक श्रेष्ठत्व दाखवण्याची कोणतीही संधी सोडत नाहीत.

कमी सजवलेल्या मुलीला परिस्थिती कमी वाटते आणि ती एकतर तिच्या सासरच्या लोकांशी भांडते किंवा तिच्या पालकांना त्रास देते जेणेकरून तिला तिच्या पतीच्या कुटुंबात समान आदर मिळेल.

हुंड्याचे परिणाम

कुटुंबातील वरील संघर्ष प्रत्येक सदस्याला वेढून टाकतात आणि कुटुंबांचे विभाजन, जोडप्यांचे वेगळेपण, घटस्फोट, अंतहीन शत्रुत्व, न्यायालयीन खटले, आनंद गमावणे आणि वैयक्तिक कलह असे विविध आयामांमध्ये रूपांतरित होतात.

लग्नाची चर्चा सुरू असताना जवळजवळ सर्व कुटुंबांमध्ये महिला त्यांच्या शत्रूंसारख्या वागताना दिसतात. मुलाची आई अनेकदा तिच्या सुनेला आणून तिच्याकडे ठेवायचे असेल तर पैसे आणि सोन्याचे दागिने मिळवण्यासाठी तिच्या जिभेच्या एका झटक्याने संपूर्ण कुटुंबाला गप्प करते.

काही माता असा युक्तिवाद करतात की त्यांनी लग्न करताना अशा गोष्टी आणल्या होत्या आणि काही जण सासरच्यांचे दागिने त्यांच्या मुलींसाठी हुंड्यात बदलतात, त्यामुळे सून आणि तिच्या कुटुंबाकडून त्रास आणि अवांछित टीका होतात.

लग्नात वराच्या कुटुंबाकडून किंवा वराकडून जास्त हुंडा मागितला जातो तेव्हा जे पालक जास्त हुंडा देऊ शकत नाहीत त्यांच्या परिस्थितीचा विचार करा. हुंडा पद्धतीमुळे लग्न ओझे बनते.

हुंड्याच्या मागणीमुळे मुलींबद्दल द्वेष निर्माण होतो आणि पालकांना नवजात मुलींना मारण्यासाठी दिशाभूल केली जाते, जबरदस्तीने गर्भपात करण्यास प्रवृत्त केले जाते, कुटुंबातील ऐक्यात तडा जातो, जोडप्यांमधील चांगले संबंध बिघडतात, शत्रुत्व निर्माण होते, गॅसच्या चुली फुटतात आणि तरुण वधूंना मृत्युमुखी पाडतात.

हुंडा हा पुरुषार्थ नाही.

लोभ, सहज पैशाची आवड, मित्रमंडळींमध्ये खोटी प्रतिष्ठा इत्यादी गोष्टींमुळे मुलगा मुलीच्या पालकांकडून हुंडा मागतो. त्याला हे कळत नाही की तो त्याच्या दर्जापेक्षा जास्त रकमेसाठी वेश्या पुरुषासारखे वागून स्वतःला विकत आहे.

तो एका आज्ञाधारक मुलासारखा वागतो, जो त्याच्या पालकांनी कधीही घालून दिलेल्या मर्यादेचे उल्लंघन करत नाही, जोपर्यंत त्याला पूर्ण हुंडा मिळत नाही.

मुलगा-वर झालेल्या व्यक्तीने हे समजून घेतले पाहिजे की सहज मिळणारा पैसा त्याच्या आयुष्यात कधीही उन्नती आणू शकत नाही आणि त्याने मुलीच्या कुटुंबाच्या आर्थिक दर्जाकडे लक्ष देण्यास शहाणे असले पाहिजे.

लक्षात ठेवा, तुम्ही नेहमीच अपराधी भावनेने जगाल आणि हुंडा म्हणून जे काही मिळाले आहे ते तुम्ही कधीही खऱ्या अर्थाने मिळवू शकत नाही.

पालक म्हणून तुम्ही काय करू शकता?

आपल्या मुलाचे लग्न करण्यासाठी येणाऱ्या कोणत्याही कुटुंबाने हे समजून घेतले पाहिजे की हुंडा मागणे हा समाजात प्रतिष्ठेचा प्रश्न नाही तर त्यांच्यासाठी एक शाप आणि त्यांनी केलेले पाप आहे. यामुळे मुलाचा आणि त्याच्या कुटुंबाचा दर्जा निश्चितच कमी होईल.

महागड्या आणि नाजूक नवीन नात्यामुळे उद्भवणाऱ्या कोणत्याही कमतरतांचे कौतुक करण्याची आणि त्यांच्याशी जुळवून घेण्याची नैतिक जबाबदारी स्वीकारून नातेवाईक आणि सासरच्यांनी विचित्र आणि अपमानास्पद टिप्पणी करणे थांबवले पाहिजे. तरच ही राक्षसी हुंडा मागण्याची प्रथा आटोक्यात येईल किंवा नष्ट होईल आणि अनेक अविवाहितांचे जीवन सासरच्या लोकांकडून सोपे आणि तिरस्कारमुक्त होईल.

पालकांनी त्यांच्या मुलांना आणि नवविवाहित जोडप्यांना दिलेल्या स्वेच्छेने आणि प्रमाणबद्ध मालमत्तेला विरोध न करता, लग्नाची पूर्वअट म्हणून मांडलेल्या कोणत्याही मागणीचा प्रत्येकाने तिरस्कार केला पाहिजे आणि विरोध केला पाहिजे.

All responsible parents must encourage to discarding such an evil practice and making humble efforts towards the Noble Cause of getting their children wedded to live and lead a happy-married-life, with peace of mind.

तुमच्या तक्रारीत काय समाविष्ट असावे?

• लग्नाचे तपशील ज्यात लग्नपत्रिका, लग्नाचे प्रमाणपत्र, फोटो, व्हिडिओ इत्यादींचा समावेश आहे.

• आरोपींची नावे आणि त्यांचे तपशील जसे की पत्ते आणि पासपोर्ट इ.

• छळाचे तपशील जसे की कालावधी, कालावधी, ठिकाण आणि छळाचा प्रकार.

• हुंड्याच्या मागणीचा तपशील, जर असेल तर.

• जर तुम्ही बँकेकडून हुंडा काढला असेल तर बँक स्टेटमेंट.

• जर तुम्ही त्या फॉर्ममध्ये हुंडा दिला असेल तर चेकची माहिती.

• ज्या व्यक्तीला ते देण्यात आले त्याची माहिती.

• शारीरिक हिंसाचाराच्या बाबतीत, जखमांची माहिती आणि शस्त्राचा प्रकार.

• अशा दुखापतींवर उपचार करण्यासाठी डॉक्टरांचे प्रिस्क्रिप्शन किंवा केसशीट.

• लग्नाची व्यवस्था करणाऱ्या आणि मतभेद मिटवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या वडिलांची माहिती.

• ज्या ठिकाणी मध्यस्थी/समुपदेशन सत्रे आयोजित करण्यात आली होती.

• साक्षीदारांची माहिती, विशेषतः स्वतंत्र साक्षीदार आणि तुमच्या स्वतःच्या मुलांची.

• लग्नादरम्यान कोणतेही लेखी करार.

• दागिने/रोख/वस्त्रे/वाहने यासारख्या जंगम मालमत्तेच्या स्वरूपात आणि भूखंड/फ्लॅट यासारख्या स्थावर मालमत्तेच्या स्वरूपात भेटवस्तूंचे तपशील.

• भागीदार, पीडित आणि पालकांमधील पत्रे, ईमेल, व्हॉइस रेकॉर्ड इत्यादी स्वरूपात कोणताही लेखी/व्हॉइस संवाद.

• तक्रार दाखल करण्यास विलंब होण्याची कारणे, जर असतील तर.

• पीडितेची स्वाक्षरी आणि संपर्क क्रमांक.

तुमच्या तक्रारीत काय समाविष्ट असावे?

नेहमी लक्षात ठेवा! जोडपे आणि त्यांची मुले आपापसात भांडतात त्यापेक्षा चांगले समुपदेशन दुसरे काहीही नाही.

चूक करणे ही मानवी प्रवृत्ती आहे! चुका दोन्ही बाजूंनी होऊ शकतात. स्वतःची चूक झाकण्यासाठी कोणत्याही कायद्याचा गैरवापर करू नये.

पोलिस स्टेशनचा दरवाजा ठोठावण्यापूर्वी दोघांचेही समुपदेशन करून पहा.

तुमच्यासोबत जे घडले ते कधीही अतिशयोक्तीपूर्ण करू नका. दुसऱ्या शब्दांत, समस्येबद्दल स्पष्ट, स्पष्ट आणि विशिष्ट रहा.

छळाशी संबंधित नसलेल्या व्यक्तींना कधीही समाविष्ट करू नका. प्रामाणिक रहा.

नेहमी लक्षात ठेवा! कलम 498A हा बदला घेण्यासाठी नाही तर छळाला जबाबदार असलेल्यांना कठोर शिक्षा करण्यासाठी आहे जेणेकरून इतरांना धडा शिकायला मिळेल.

तुमच्या असहाय्यतेचा गैरफायदा घेण्यासाठी आजूबाजूला अनेक स्वार्थी हितसंबंध आहेत. ते तथ्ये अतिशयोक्तीपूर्ण करून, छळाशी संबंधित नसलेल्यांना आरोपींच्या यादीत समाविष्ट करून, हुंड्याची रक्कम अतिशयोक्तीपूर्ण करून इत्यादी करून तुमची दिशाभूल करू शकतात.

जर तुम्हाला तुमच्या व्यथा मांडण्यासाठी मदत हवी असेल, तर कृपया फक्त नामांकित स्वयंसेवी संस्थांची किंवा हेल्पलाइनची मदत घ्या. अशा बेईमान व्यक्तींपासून दूर राहा जे नेहमीच तुमची हुंडा रक्कम परत मिळवण्याचे आश्वासन देतात आणि आरोपीकडून पैसे उकळतात आणि तुमचा खटला कमकुवत करतात.

कोणीतरी तुमच्यासाठी तक्रार तयार करत असताना तुमची उपस्थिती सुनिश्चित करा आणि तुम्ही ती तक्रार दाखल करण्यापूर्वी त्याला ती वाचून दाखवण्यास सांगा.

काही पीडितांना तक्रारीतील मजकुर अतिशयोक्तीपूर्ण करून तो एक मजबूत खटला बनवण्याची दिशाभूल केली जाते. सत्य हे आहे की खटल्याची संपूर्ण ताकद पीडितेने दिलेल्या पुराव्यांच्या गुणवत्तेवर अवलंबून असते. जर तक्रारीतील मजकुराला जमिनीवरील तथ्यांनी पाठिंबा दिला नाही, तर खटले खूप कमकुवत होतात आणि खऱ्या पीडितांना त्रास सहन करावा लागतो.

जर कोणताही पोलिस कर्मचारी किंवा संबंधित अधिकारी प्रकरणाची चौकशी करण्यासाठी आणि आरोपीला अटक करण्यासाठी पैशाची मागणी करत असेल तर हार मानू नका. ते त्याच्या वरिष्ठांना कळवा.

मुलगी आणि सून दोघेही समान प्रेम आणि काळजी घेण्यास पात्र आहेत हे कधीही विसरू नका.

लक्षात ठेवा! कलम 498A हे दुसऱ्या पक्षाला घटस्फोटासाठी भाग पाडण्याचे साधन नाही. विवाहातील विसंगतींवर उपाय शोधण्यासाठी इतर अनेक कायदेशीर प्रक्रिया आहेत.

कलम 498A हे मुलांचा ताबा मिळविण्याचे साधन नाही. यासाठी इतर पर्यायी कायदेशीर पद्धती आहेत.

तक्रार दाखल केल्याच्या दिवशीच आरोपीला अटक करण्यास पोलिसांना कधीही भाग पाडू नका कारण विश्वासार्ह पुरावे गोळा करण्यास थोडा वेळ लागतो. तथापि, तक्रार दाखल करतानाच बहुतेक पुरावे देऊन तुम्ही पोलिसांना तपास जलद करण्यास मदत करू शकता.

जर तुमच्याकडे अशी माहिती असेल की आरोपी देश सोडून जाण्याच्या विचारात आहेत, तर तुम्ही ते संबंधित तपास अधिकाऱ्यांच्या निदर्शनास कधीही आणू शकता. गरज पडल्यास, पोलीस सर्व आंतरराष्ट्रीय विमानतळांना किंवा समुद्री बंदरांना त्यांच्या अटकेसाठी सतर्क करू शकतात.

जर तुम्ही पालक असाल तर तुमच्या मुलीकडून सविस्तरपणे तथ्ये जाणून घेतल्यानंतरच तक्रार दाखल करा. तपासासाठी तिचे म्हणणे महत्त्वाचे आहे.

संपूर्ण देशात 498A प्रकरणांमध्ये शिक्षेचा दर खूपच कमी आहे. याची अनेक कारणे आहेत. तपासादरम्यान तुम्ही जे सांगितले आहे ते खटल्यादरम्यान मागे न हटवून तुम्ही हे सुधारण्यास आम्हाला मदत करू शकता.